فرزاد حدادی در گفتگو با خبرنگار فارس اظهار داشت: مجموعه پل و بند بهمن در تاریخ ۳۰ تیرماه سال ۱۳۵۲ با شماره ۹۴۷ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
سدی تاریخی مربوط به دوره هخامنشیان
وی ادامه داد: بند بهمن کوار در ۸ کیلومتری شهر کوار و فاصله ۵۸ کیلومتری شهر شیراز در مسیر جاده شیراز به فیروزآباد و بر روی رودخانه قره آقاج در زمان هخامنشیان بنا شده است و طول بند به ۱۳۰ متر و ارتفاع آن در مرتفع ترین نقطه به ۹ متر می رسد.
بند بهمن برای بالا بردن سطح آب و انحراف جریان آن از طریق کانالی به دشت کوار برپا شده است. درازای بند به ۱۳۰ متر و ارتفاع آن در مرتفع‌ترین نقطه به ۹ متر می‌رسد. مصالح مورد استفاده در بنا، قطعات سنگ طبیعی کوهستان و ملات ساروج است. بند در محلی بنا شده که دو رشته کوه به هم نزدیک می‌شود؛ به صورتی که بخشی از بند بر بدنه سنگی کوه و بخش دیگر آن بر بستر سنگی رودخانه قرار گرفته و همین امر موجب استحکام و ماندگاری آن در طی دو هزار سال گذشته شده است. سیلاب‌های شدید رودخانه بعد از برخورد با دماغه‌ای که در مسیر سد وجود دارد، وارد مخزن پشت سد می‌شود و در این مسیر بخش قابل توجهی از سرعت و نیروی تخریبی خود را از دست می‌دهد.
مجرایی که آب سد را به دشت کوار منتقل می‌کند، در گوشه شرقی سد و در بدنه سنگی کوه احداث شده است. این آب بعد از تأمین آب کارخانه قند، وارد دشت کوار شده و مورد استفاده حدود ۲۰ روستا قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: بند بهمن کوار در ۸ کیلومتری شهر کوار و فاصله ۵۸ کیلومتری شهر شیراز در مسیر جاده شیراز به فیروزآباد و بر روی رودخانه قره آقاج در زمان هخامنشیان بنا شده است و طول بند به ۱۳۰ متر و ارتفاع آن در مرتفع ترین نقطه به ۹ متر می رسد.
رئیس اداره میراث فرهنگی کوار افزود: شاهکار مهندسی در سازه‌های آبی منطقه‌ای که بند بهمن ساخته شده، سازندی به نام رازک است که ترکیبی از مواد آهکی، مارلی و سنگ است که این ساختار در روی زمین به صورت لایه‌های موازی از آهک مارل و سنگ و لایه‌های مارل دیده می‌شود.
مصالح به‌کار رفته در بند بهمن، دلیل استحکام آن
حدادی با بیان اینکه آنچه علم سازندگان بند را در شناسایی بافت زمین نشان می‌دهد، ساختن بند بر روی یک لایه از آهک مارلی و سنگ است عنوان کرد: ریشه بند در زمین و از جنس لایه سخت سنگ و آهک مارن است و معماران بنای بند را از سنگ و ساروج بر روی این لایه قرار داده اند و همین موارد یکی از عامل استحکام چند صد ساله بند تا به امروز شده است.
وی وجود حوضچه آرامش طبیعی در مقابل بند که در حقیقت لایه‌ای چند متری از جنس مارل است، عامل دیگر ماندگاری بند تا به امروز دانست و اظهار داشت: مارل بخشی از بافت زمین است که مقاومت ندارد و با آب شسته می‌شود؛ انتخاب این بخش برای حوضچه آرامش بند سبب شده تا آب متلاطم و پر فشار سرریز شده از سد با از دست دادن انرژی تخریب کننده، در مسیر رودخانه به صورت آرام جریان یابد و به مسیر خود ادامه دهد.
رئیس میراث فرهنگی کوار با اشاره به اینکه در انتهای حوضچه آرامش نیز لایه آهک مارنی قرار دارد گفت: این لایه های آهک مارنی نیز در مهار قدرت آب تاثیر گذار است و همچنین مصالح مورد استفاده در بنا قطعات سنگ طبیعی کوهستان و ملات ساروج است.
حدادی توضیح داد: این بند دارای ۵ آب شیر است که سرریز آب به شکل آبشارهایی زیبا از روی بند سرریز می‌شود و به غیر از ایجاد جلوه ای زیبا، امکان عبور و مرور از روی پل را نیز میسر کرده است.
وی افزود: آب ذخیره شده در پشت این بند از طریق کانال‌های انحرافی و دریچه‌های فلزی کنترل کننده وارد نهر اعظم شده و برای استفاده کشاورزی به روستا‌های پایین دست سراریز می‌شود.
این مقام مسئول افزود: بند بهمن برای بالا بردن سطح آب و انحراف جریان آن از طریق کانالی به دشت کوار برپا شده است، این بند در محلی بنا شده که دو رشته کوه به هم نزدیک می‌شود، طوری که بخشی از بند بر بدنه سنگی کوه و بخش دیگر آن بر بستر سنگی رودخانه قرار گرفته و همین موضوع نیز یکی از مواردی است که موجب استحکام و ماندگاری آن در طی دو هزارو پانصد سال گذشته شده است.
سد بهمن به لحاظ ساختار فنی بی نظیر است
حدادی با اشاره به اینکه بند بهمن از لحاظ فنی بسیار با دقت ساخته شده است اظهار داشت: در پشت سدها معمولا حوضچه‌هایی می سازند که آب سرریز سد که در آن می ریزد سبب تخریب پایه های سد نشود و حوضچه آرامش بند که ساختی طبیعی بدارد و دست ساز نیست از کف پایین بند ۸ متر ژرفا دارد.
وی گفت: این اثر کهن و تاریخی دارای کانال دست کند بسیار جالب توجهی است که تاکنون ناشناخته باقی مانده و می تواند نامی بلند در زمره سازه های آبی کشور داشته باشد.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان کوار افزود: مجرایی که آب سد را به دشت کوار منتقل می کند در گوشه شرقی سد و در بدنه سنگی کوه ساخته شده است که این آب بعد از تامین آب کارخانه قند، وارد دشت کوار شده و مورد استفاده حدود ۲۰ روستا قرار می گیرد.
حدادی در مورد وجه تسمیه و قدمت بند بهمن اظهار داشت: این بند به بهمن پسر اسفندیار منسوب است. بهمن بن اسفندیار همان اردشیر دراز دست و یا به عبارت دیگر اردشیر اول، پسر خشایار، پنجمین پادشاه هخامنشی است که در سال ۴۶۴ پیش از میلاد به پادشاهی رسید و تا ۴۲۴ قبل از میلاد پادشاهی کرد.
وی ادامه داد: اولین بار بناکتی، در سال ۷۲۱ هجری قمری سازنده آن را بهمن بن اسفندیار ذکر می کند و از آن به بعد سایر جغرافی دانان آن را تکرار کرده اند؛ حداکثر عمر بند بهمن تا این زمان ۲۴۷۰ سال و حداقل عمر آن ۲۴۳۰ سال می باشد.
این مقام مسئول در مورد مرمت های انجام شده در این بند تاریخی گفت: این بند دوهزار و پانصد ساله، در طول تاریخ چندین بار توسط حکومتهای مختلف ایران مرمت شده است و آخرین مرتبه ای که در پیش از انقلاب بند بهمن تعمیر شده در سال ۱۳۲۶ بوده است که جهادسازندگی رویه تاج سد را با میلگرد و سیمان پوشاند. اما در اثر فرسایش آب در حال حاضر سیمان رویه ساییده شده و میلگردها نمودار گشته است.